Over kerken dezer dagen wisselende berichten. Hartverwarmende berichten over initiatieven om mensen samen te brengen en hen een warme maaltijd te serveren. En het aanbod om in leegstaande panden tijdelijk statushouders op te nemen. Maar ook hoge nota’s vanwege exploderende kosten voor energie. Zoveel kerken, zoveel situaties, zoveel verschillende zorgen. Hoe komt dat en wat valt er te doen aan exploitaties die uit de hand lopen?

Versluierde leegstand

In Nederland staan veel kerken leeg en leegstand is kostbaar. Vastgoed dat niet of nauwelijks wordt gebruikt blijft tijd, geld en energie kosten. Pure leegstand komt voor: het kerkgebouw wordt helemaal niet meer gebruikt. Daarnaast is er ‘versluierde leegstand’: gebruik gedurende een of twee dagdelen per week, voor vaak zeer kleine groepjes mensen. Ook vóór de energiecrisis was dit een kostbare aangelegenheid.

Lokale relevantie

Kerkgebouwen waarin geen levendigheid meer heerst lijden het zwaarst onder de huidige crisis. Levendigheid kan op veel manieren ontstaan, zie de hiervoor genoemde voorbeelden. Overal waar het kerkgebouw een goede bestemming heeft, lees: waar levendigheid heerst, worden problemen in de exploitatie (geheel of gedeeltelijk) opgevangen. Door een gezonde reserve, extra steun, subsidie, giften et cetera. De cruciale vraag is: hoe relevant ben je als kerk of geloofsgemeenschap? Kerken dragen mensen, en ook andersom geldt: mensen dragen (vitale) kerken.

Korte termijn

In de acute crisis die er nu heerst zijn kerken niet geholpen met oplossingen die een lange adem vergen. Zoals: meer levendigheid en het nemen van technische maatregelen om het kerkgebouw energiezuiniger te maken. Voor de korte termijn zijn er wel wat dingen die men kan doen.

1. De temperatuur in diverse kerkgebouwen is nogal verschillend en loopt in de winter van ‘tamelijk koud’ tot huiskamertemperaturen. Het is deze laatste categorie die nu het zwaarst wordt getroffen en waar wellicht ook het beste maatregelen kunnen worden genomen. De thermostaat een paar graden lager scheelt enorm.
2. Het is efficiënter om mensen te verwarmen dan de ruimte waar zij zich in bevinden. Soms betekent dit: houd gewoon de jas aan. Ook de oude stoofjes kunnen in een moderne vertaling van betekenis zijn of worden. Hier en daar worden ze al gebruikt, elektrisch verwarmde kussentjes.
3. Sommige kerkgebouwen zijn nog nooit verwarmd en zullen dat ook niet worden. Omdat het te kostbaar is of omdat gebouwen en orgels ook onder verwarming kunnen lijden. Dat het in de winter koud is in deze kerken, weten mensen al eeuwen. Goed aankleden en de viering niet te lang laten zijn is dan het devies.
4. Als de verwarming dan toch aan gaat, kan dit beter voor veel dan voor weinig mensen. Met andere woorden: minder vieringen ofwel meer samenwerking. Dit is acuut ook niet zo eenvoudig te organiseren en heeft de meeste kans in situaties waar men al intensiever met elkaar omgaat. In samenwerkingsverbanden of gefuseerde geloofsgemeenschappen. Een volle(re) kerk is misschien zelfs zo aantrekkelijk dat dit ook na de energieproblemen de richting aangeeft.
5. Vieringen elders houden is ook een optie. Bijvoorbeeld in kapellen en andere ruimtes in instellingen. Daar gaat de verwarming toch al aan en deze ruimtes zijn sowieso vaak al minder koud dan de gemiddelde kerk.

Creatief worden

Voor de korte termijn is het dus goed om creatief te zijn en allerlei vastzittende gewoontes anders te bezien. Dat valt vaak niet mee, er is niet voor niks zoveel versluierde leegstand. Misschien dat deze energiecrisis ook andere wegen naar de toekomst opent en kerken zich gaan verhouden tot de vraag: hoe relevant en levendig, en dus exploitabel, is ons kerkgebouw? Het formuleren van een antwoord op die vragen, dáár heeft Kerkelijk Waardebeheer veel positieve ervaring mee.

Petra Stassen

Kijk voor praktisch tips ook bij kerken en elektrisch verwarmde kussentjes