De Rooms Katholieke Kerk in Nederland bestaat uit zeven bisdommen, samen vormen zij een Kerkprovincie. Aan het hoofd van een bisdom staat een bisschop, in Utrecht wordt deze ook wel aartsbisschop genoemd. Elke bisschop is zelfstandig bevoegd op bestuurlijk, wetgevend en rechtsprekend terrein. Er is geen scheiding van machten (trias politica) zoals we die tegenwoordig in het algemeen kennen. Onder andere via hun websites is van elk bisdom te vinden wie er welke functies uitoefenen, hoe het functioneert, welk beleid men voorstaat et cetera.
Hiërarchie
De RK Kerk is een hiërarchische organisatie. Aan het hoofd van deze kerk staat de Paus in Rome. Bisschoppen zijn rechtstreeks verantwoording verschuldigd aan de Paus. Bisschoppen vormen samen een zogenaamde Bisschoppenconferentie, waarin zij ook kunnen samenwerken als zij dat wensen.
Gezamenlijk beleid
Inzake de bestemming van boventallige kerkgebouwen hebben de bisschoppen in 2008 een verklaring uitgegeven waarin de voorkeuren staan die gelden wanneer het kerkgebouw niet meer voor de eredienst gebruikt kan of zal worden. Hoog genoteerd staat het gebruik door een ander christelijk kerkgenootschap, dan volgt gebruik met een cultureel publieke doelstelling (museum, bibliotheek, sociaal maatschappelijke instellingen), omdat kerkgebouwen voor de samenkomst van mensen bedoeld zijn. Minder gewenst zijn doelstellingen die aan dit laatste afbreuk doen, zoals kantoren, winkels en woningen.
Richtlijnen uit Rome
Eind 2018 werd richtlijnen voor herbestemming van RK kerkgebouwen gepubliceerd. Deze richtlijnen zijn niet afgekondigd door de Paus, maar komen van de Pauselijke Raad voor Cultuur. De vooronderstelling is dat richtlijnen als deze voor de bisschoppen over de hele wereld een hulpmiddel en aanbeveling zijn bij de behartiging van hun taken. In dit geval dus waar het de bestemming van kerkgebouwen betreft.
Nationaliteiten overstijgend
De richtlijnen gelden wereldwijd en overstijgen nationale specifieke situaties van formeel recht. Er wordt dan ook consequent gesproken over ‘de geloofsgemeenschap’ en niet over de eigenaar van het kerkgebouw. Het formele eigenaarschap van kerkgebouwen ligt in alle landen immers verschillend. In de richtlijnen gaat het primair om de religieuze gemeenschap die het kerkgebouw gebruikt. Om dezelfde reden wordt er ook niet speciaal aandacht besteedt aan de formele status van een kerkgebouw (wel of geen monument). Wel wordt er onderscheid gemaakt tussen kerkgebouwen die een hoge ‘iconische waarde’ hebben en gebouwen die dat minder hebben. Deze laatste categorie krijgt gemakkelijker een nieuwe bestemming.
Bevestiging
De aanpak die de richtlijnen voorstaan is een bevestiging van de werkwijze van Kerkelijk Waardebeheer. Met name het belang van een zorgvuldige inventarisatie van het bezit, de koppeling met pastoraal beleid, het zoeken naar draagvlak en het betrekken van alle betrokkenen rond het kerkgebouw zijn elementen die in de adviezen van Kerkelijk Waardebeheer een belangrijke rol spelen. Zoals ook de inzet van externe deskundigen en het belang van goede juridische vastlegging van overeenkomsten en het voorkomen van ongepast gebruik, nu en in de toekomst.
Veel mogelijk
De richtlijnen maken een brede waaier aan herbestemming mogelijk. Puur commerciële bestemmingen zijn niet gewenst, het gebouw moet bij voorkeur een sociaal maatschappelijke rol blijven spelen. Neven- of medegebruik van een RK kerkgebouw dat is bestemd voor de eredienst voor andere zaken dan kerkelijke vieringen is in het huidige kerkelijk recht van de RK Kerk niet voorzien. Wel mogelijk is het om een katholiek kerkgebouw te splitsen in een gewijd deel voor de eredienst en in een ander deel voor ander gebruik. De twee soorten gebruik kunnen niet ‘door elkaar lopen’, zodat er sprake moet zijn van een visuele afscheiding van het een en het ander.
