Inmiddels alweer een jaar geleden, gaf mevrouw Van Engelshoven, Minister van OC&W in de Stevenskerk in Nijmegen het startschot voor het project Kerkenvisies. Ongeveer 50 burgerlijke gemeenten hebben in 2019 geld uit de beschikbaar gestelde middelen gekregen, een aantal anderen heeft verzoeken daartoe ingediend. Tijdens de regionale bijeenkomsten die Kerkelijk Waardebeheer in het najaar houdt, komt het project ruimschoots aan bod. Wat komt uit en wat niet, wat zijn de eerste bevindingen, hoe leeft het bij kerken en wat kunnen of moeten zij ermee? Het is nog te vroeg om daar sluitende antwoorden op te geven. Een aantal dingen is wel duidelijker geworden en dat helpt kerken om de richting te bepalen.
Wat het project inhoudt gaan we hier niet omschrijven, wilt u daarover lezen, klik dan hier.

Geen subsidie

In het project worden middelen ter beschikking gesteld aan de burgerlijke overheid: de plaatselijke gemeenten. Het betreft géén subsidie maar een zogenaamde decentralisatie-uitkering, specifiek geoormerkt voor het organiseren van kerkenvisies. De middelen gaan voor het grootste deel naar de additionele en projectmatige inzet van mensen (vaak externen), die de gemeentelijke organisatie tijdelijk helpen bij het opstellen van een kerkenvisie. Daarnaast gaan de middelen naar adviesbureaus die de kerkgebouwen (de stenen) inventariseren.

Invalshoeken

De invalshoek van de burgerlijke overheid zijn de stenen, meer specifiek: de monumentale gebouwen. Deze hebben een belang dat de kerken overstijgt: ze zijn maatschappelijk en cultureel van belang en om die reden is de overheid er actief bij betrokken. Niet alle kerkgebouwen zijn monumentaal, ze spelen wel allemaal een rol bij het ontwikkelen van een kerkenvisie. Voor kerken zijn stenen uiteraard ook van belang, echter wel in relatie tot het pastoraat: de doelen die men als geloofsgemeenschap heeft, en die altijd betrekking hebben op mensen.

Idealen

Waar de buitenwereld de nadruk dus meer legt op de stenen, het kerkgebouw op zich, leggen kerken dit meer op de mensen die er thuis zijn. In de ideale situatie komen deze twee aspecten samen in een totaalvisie, zodat ‘de beste gebouwen’ en ‘de meeste mensen’ aan elkaar worden gekoppeld. Om daar te komen is het belangrijk te weten welke kerkgebouwen er zijn (inventariseren dus) én wat de kerken zelf met die gebouwen willen. Idealiter blijkt dan vanzelf welke vormen van kerk-zijn in welke kerkgebouwen gesitueerd kunnen worden. De overige gebouwen kunnen dan weg.

Complicaties

Het ingewikkelde in het project is toch wel de realiteit. Om te beginnen hebben niet alle geloofsgemeenschappen in een burgerlijke gemeente contact met elkaar. Als er al contact is, gaat het niet over vastgoed maar vooral over diaconale projecten. Om vanuit die situatie te gaan spreken over elkaars gebouwen en hoe daarin keuzes kunnen worden gemaakt voor de toekomst, is een grote stap. Lokale kerkbesturen houden de kaarten dan ook liever tegen de borst. Het op tafel leggen van eigen onzekerheid of problemen over de toekomst van de eigen gemeenschap kan alleen in een omgeving die als veilig wordt ervaren. Onrust is maar zo gestookt.

Kerkvisie

In de praktijk blijkt het ook ingewikkeld om een antwoord te geven op de vraag naar het kerk-zijn in de eigen lokale situatie. Wat betekent het kerkgebouw en hoe belangrijk is het dat die toren blijft staan? Als verwijzing naar wat? Zoveel hoofden, zoveel zinnen, vergrijzing, moedeloosheid of niet goed weten hoe een proces op gang te brengen: het speelt allemaal een rol. Kerkbestuurders zijn goedwillende vrijwilligers, die onbetaald een heleboel werk voor de eigen gemeenschap verzetten. Met de taken die op hun bordje liggen zijn de handen meestal meer dan gevuld, dus hoe dan een project als kerkenvisies er ook nog ‘even’ bij pakken?

Uitdagingen

In het project kerkenvisies wordt geprobeerd om met respect voor ieders betrokkenheid en specifieke positie de dialoog over een belangrijk maatschappelijk vraagstuk op gang te brengen. Alhoewel dat voor kerken een hele uitdaging is, is het een kans om als geloofsgemeenschappen in contact te komen met de buitenwereld, betrokkenheid van anderen te ervaren, na te denken over de eigen doelen en zo kerk in de toekomst mee vorm te geven. Tijdens de regionale bijeenkomsten gaan we in gesprek met u over nut en noodzaak van kerkenvisies, de inventarisatie van gebouwen, wat dat allemaal kost en waar kerken steun kunnen vinden, financieel of anderszins.