Na vijf afleveringen over het belang van kerkgebouwen, mogelijkheden van herbestemming, de diverse betrokkenen daarbij en een blik in de toekomst, vindt op 24 maart a.s. een extra uitzending plaats in het programma ‘Kerk van alle kanten’, dat door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is geproduceerd. In deze (voorlopig laatste) uitzending ligt de focus op voortgaand religieus gebruik en is het woord aan de kerkelijke leiding. Waar lopen ze tegenaan en wat doen ze om de oorspronkelijke functie van het kerkgebouw in stand te houden?

Alle uitzendingen zijn terug te zien op de website Toekomst Cultureel Erfgoed. Op die website ook heel veel artikelen en video’s die te maken hebben met de toekomst van kerkgebouwen en religie.

Externe begeleiding

Uit de reeds gepasseerde uitzendingen valt op te maken dat de herbestemming van kerkgebouwen een complex thema is, met veel extern betrokkenen: mensen en instanties die er iets van vinden of mee willen. Kerken moeten nog wennen aan de grote externe betrokkenheid. Om een en ander goed te kanaliseren wordt steeds weer het belang van externe begeleiding benadrukt. Mensen die weten hoe processen gaan, die kunnen ondersteunen en objectiveren. Zulke mensen werken bij Kerkelijk Waardebeheer en wij kiezen altijd het uitgangspunt van de kerk, de eigenaar van het kerkgebouw.

Samenwerken

De uitzendingen zijn een onderdeel van het Kerkenplan van de Rijksoverheid, met daarin het onderdeel Kerkenvisies. De meerwaarde van dit programma zit vooral in hernieuwde kennismaking met elkaar en het bevorderen van de dialoog tussen kerken en de gemeentelijke overheid, en – in het kielzog daarvan – met externe partijen in de sfeer van sociaal maatschappelijke organisaties en het vastgoed. Alleen samen komen we tot goede resultaten, zoveel is wel duidelijk.

Wat vinden kerken?

Maar: wat vinden kerken er zelf eigenlijk van? Die vraag lijkt soms wel erg op de achtergrond te raken en komt nu dus expliciet aan de orde in de uitzending van 24 maart a.s. Hiervoor kan men zich aanmelden

Toekomstig religieus gebruik

Het zal niet verbazen dat kerken het dan vooral willen hebben over voortgezet religieus gebruik. Een teken dat ook de praktijk hier al aan het veranderen is, is dat de vraag stijgt naar mogelijkheden van nevengebruik, optimalisatie van het eigen gebruik, het zoeken van medegebruikers die de exploitatie van een kerkgebouw mee kunnen dragen. Kerkelijk Waardebeheer merkt bovendien dat het idee dat zo’n beetje alle kerkgebouwen afgestoten moeten gaan worden ook terrein verliest. Dit hangt direct samen met het weer langzaam indalende besef dat geloven in Nederland nog steeds belangrijk is en dat kerken zoeken hoe zij hun boodschap kunnen verspreiden, ook en met name onder mensen die zij nog niet kennen.

Selecte groep gelovigen

Voortgezet religieus gebruik is een interessant thema omdat het de vraag oproept hoe kerkelijk leiders zelf de toekomst zien. De visie daarop zou een richtingwijzer kunnen zijn naar de toekomst. Soms ligt die visie er al tamelijk duidelijk, namelijk van degenen die menen dat de kerk en het geloof er nagenoeg is voor een selecte groep gelovigen, met als belangrijkste activiteit de vieringen op zondag. Vanuit deze visie zijn er in de toekomst weinig kerkgebouwen nodig. Het concept van iemand, meestal een man, die gedurende enige tijd een zwijgend luisterende menigte toespreekt, is niet meer breed in trek. Dit wil overigens nog niet zeggen dat dit in de toekomst ook zo zal zijn. Het verleden leert dat religiositeit zich op veel en ook verrassende manieren kan ontwikkelen.

Veldhospitaal

Een andere visie is de kerk als ‘veldhospitaal’ (Paus Franciscus), een visie die ook naar voren komt in het beleid van de PKN. In deze visie brandt de kerk van verlangen om de Boodschap van het Evangelie uit te dragen in de eigen lokale omgeving, zonder eerst nauwkeurig vast te stellen wat de achtergrond van mensen is. De kerk is dan een omgeving waar aan mensen in nood (die geestelijk of materieel kan zijn) een hand wordt gereikt, waar zij eerst overeind worden geholpen, en die daarna wel ziet wat dat voor de toekomst van haar eigen organisatie betekent. In dit geval zijn er niet gauw genoeg of teveel kerkgebouwen.

Tijdgeest en christelijke boodschap

Resultaten uit het verleden bieden bij dit alles weinig houvast. Kerkgebouwen hebben door de eeuwen heen een enorme flexibiliteit getoond qua invulling. Niet alleen door de ruimtelijkheid, ook omdat er vanuit theologische opvattingen door kerkelijke leiders en door spontaan ontstane stromingen steeds weer andere accenten zijn gezet en richtingen zijn uitgegaan. Nu nog dominante concepten zijn op zichzelf al van relatief recente datum. Wie weet wordt daar over 50 jaar glimlachend op terug gekeken. Als uitvloeisel van een bepaalde visie en periode. Waar het op aan komt is de tijdgeest verstaan en die linken aan de christelijke boodschap. De mate waarin dit slaagt bepaalt voor een belangrijk deel de toekomst van kerkgebouwen.