In de tweede editie van GroeiMagazine van dit jaar stond een interview met Gijsbert Geluk en Petra Stassen, beiden directeur bij stichtingen van de Silas Groep. U leest het hier:

Tijden veranderen. De kerk verandert mee. Dit gaat niet altijd zo gemakkelijk als het gezegd wordt. Sommige kerken komen voor ingewikkelde vraagstukken te staan die om moeilijke beslissingen vragen.

Vaak wordt dit veroorzaakt door dalende inkomsten en blijvende vaste lasten. De inkomsten dalen doordat het aantal kerkleden afneemt, maar ook doordat bezittingen minder opleveren dan voorheen. Denk bijvoorbeeld aan de lage rente.

De geschiedenis leert dat de kerk al veel vaker moeilijke perioden doormaakte. Maar ondanks alle ontwikkelingen en veranderingen was de kerk er en paste zich aan. De kerk bleef én blijft bestaan.

Gijsbert Geluk en Petra Stassen zijn beiden directeur bij stichtingen van de Silas Groep, die bestaat uit vier stichtingen: KKA, KKG, KKG Adviseurs en Kerkelijk Waardebeheer. Zij ondersteunen kerken, elk op hun eigen manier en met de kennis en ervaring die zij hebben op het gebied van (financiële) administratie en kerkelijk vastgoed. Geluk: ‘Wij willen kerken helpen en ondersteunen om te komen tot een beleid waarbij de (financiële) continuïteit meer geborgd wordt. Winstmaximalisatie is niet ons doel, wel willen we zoveel mogelijk geld bij en binnen de kerk houden.’

Hoe dan?

Veel kerken kennen hetzelfde dilemma: er moet ‘iets’ met het kerkgebouw gebeuren. Er zijn te weinig middelen of mensen. Dit vraagstuk moet in de juiste lokale context geplaatst worden. Stassen: ‘Wij gaan altijd eerst in gesprek met de betrokkenen. We horen graag wat precies de vraag is. Dan bekijken we wat wij daarin kunnen betekenen. Dit is een belangrijke fase, nu kun je het beste aansluiten bij wat de gemeente nodig heeft.’

Van belang is om zo dicht mogelijk bij de kerkelijke vraag te blijven. Vaak zijn er meerdere opties mogelijk. Verkoop is niet altijd nodig, soms kan men het gebouw blijven gebruiken of een nevenbestemming geven. Stassen: ‘Eerst gaan we uitzoeken hoe realistisch die opties zijn. Dat koppelen we terug aan de kerk. Wij kunnen de kerkbestuurders ook ondersteunen bij het bespreken van de plannen met de geloofsgemeenschap. In de praktijk blijkt dat externe begeleiders een voordeel zijn: wij zijn neutraal.’

Wanneer een kerk daadwerkelijk verkocht wordt, kan Kerkelijk Waardebeheer dit traject begeleiden en uitvoeren, van taxatie tot en met de overdracht. Ook kunnen zij een gebouwenadvies geven waarbij gekozen wordt voor een gefaseerde aanpak. Dit omdat niet altijd duidelijk is hoe de verschillende stappen uitpakken. Zo kan er tijdig geschakeld en bijgesteld worden richting de optimale oplossing. Geluk: ‘Wij willen kerken bijstaan, zodat zij zich zoveel mogelijk kunnen richten op hun eerste prioriteit: het verkondigen van de boodschap en het opbouwen van de gemeente.’

Draagvlak binnen de gemeente

Het gebeurt vaak dat een kleinere groep binnen de gemeente werkt aan een plan en op zich heel verstandige beslissingen wil nemen en vergeet de achterban op tijd te informeren. Dan kunnen de plannen rauw op het dak vallen, met alle gevolgen van dien. Mensen worden emotioneel, verzetten zich en komen soms recht tegenover elkaar te staan. Daarom is het belangrijk om leden op tijd met de juiste informatie mee te nemen in het proces en draagvlak te creëren.

Soms zijn ernstige meningsverschillen helaas niet te voorkomen. Dan is het van belang om met elkaar in gesprek te gaan en te blijven. Geluk: ‘Wij spreken de ‘taal’ van de kerk, zijn een luisterend oor en geven de gemeente de aandacht die nodig is. Onze ervaren mediator brengt gesprekken weer op gang en begeleidt processen weer de juiste kant op.’

Enkele praktijkvoorbeelden

Een mooi voorbeeld is de Gereformeerde Kerk in Lemmer. Deze kerk uit 1889 wordt samen met het bijbehorende culturele centrum, de pastorie en kosterswoning verkocht en herbestemd. Wanneer de gemeentelijke vergunning rond is, is het de bedoeling dat jong en oud daar na een verbouwing samen gaan wonen, met cultuur als verbindende factor. Dit concept is gebaseerd op het vroegere wonen in hofjes. De kerk kan straks gebruikt worden voor bijzondere diensten, zoals uitvaarten en huwelijken. De kerkzaal blijft hetzelfde, inclusief preekstoel en orgel. Dit traject is helaas niet zonder moeiten en zorgen verlopen. Gelukkig kan men inmiddels op een positieve manier naar de toekomst kijken.

Een ander voorbeeld: de Joannes de Doperkerk in Sprundel. Deze kerk met monumentale toren werd in 2012 als gevolg van teruglopend kerkbezoek verkocht. Sinds 2014 fungeert het als multifunctionele accommodatie waarbij veel oorspronkelijke details bewaard zijn gebleven. Een stichting beheert het gebouw en verhuurt diverse ruimten, veelal aan dorpsverenigingen. Een deel van de kerk is in gebruik als sociaal-cultureel centrum, in de Sint Janskapel vinden wekelijks weer kerkdiensten plaats. Een prima combinatie waarbij het geestelijke, maatschappelijke en culturele leven in en rond Sprundel voor jong én oud gewaarborgd is.

Wat doet dit werk met jullie persoonlijk?

Stassen: ‘Het is dankbaar werk en tegelijk ook pijnlijk. Er gaat zoveel verloren doordat mensen niet goed weten wat ze moeten doen of hoe het anders kan. Dat vind ik erg jammer, want vaak is er meer mogelijk dan men denkt. Mensen zijn vaak verdrietig omdat ze denken dat met het sluiten van de kerk ook het geloof verdwijnt. En dat geloof ik niet. Ik denk dat het geloof blijft, dat het nieuwe vormen krijgt. We weten niet precies hoe zich dat ontwikkelt en willen kerken graag aan de basis helpen. Dat is het mooie aan dit werk.’

Geluk: ‘Werken voor de kerk wordt spannend waar het de Kerk raakt. De Kerk kan best zonder kerk, maar de kerk niet zonder Kerk. Ik werk voor allebei en ervaar dat als een bijzondere opdracht. Het helpen bij het managen van de krimp van de kerk is moeilijk, daar word je niet vrolijk van. Het geweldige perspectief van de Kerk geeft dan vertrouwen, hoop en vreugde.’

Advies voor gemeenten waar deze dilemma’s spelen

Begin op tijd, neem er de tijd voor en houd het transparant. Overval kerkleden niet met beslissingen, neem ze mee in het proces. Raadpleeg een externe begeleider. Door hun ervaring zijn zij vaak creatiever in het bedenken van oplossingen en manieren om alles te organiseren en te realiseren. Daarnaast is het moeilijk om in een kerk bestuurder te zijn en tegelijkertijd beslissingen te moeten nemen die misschien niet populair zijn. Een externe begeleider kan hierin een belangrijke rol spelen.

Hoe alles in de kerken zich ontwikkelt, weten we niet. Maar één ding is zeker: Gods Kerk blijft bestaan.

Meer weten over GroeiMagazine? Kijk op www.groeimagazine.nl.