In bepaalde protestantse tradities bestaat een goede preek uit drie punten (in andere tradities en geloofsgemeenschappen heb je weer andere drieslagen, daarover een andere keer). Soms kan je in die bepaalde traditie dan de opbouw van ‘ellende – verlossing en dankbaarheid’ uit de Heidelbergse Catechismus beluisteren. Beraad rond de sluiting van kerkgebouwen kent ook zo haar eigen drie punten in een poging de geloofsgemeenschap uit een ellendige situatie van doorgaans financiële tekorten te verlossen in de hoop op dankbaarheid van de kerkleden. Hetgeen meestal echter niet zomaar lukt. Onderstaand drie punten die in zo’n beraad van groot belang zijn. De kerkelijke geloofsgemeenschap zelf, dan de markt en tenslotte de overheid.

De kerkelijke geloofsgemeenschap

Kernvraag is hoe een geloofsgemeenschap zichzelf vandaag en in de toekomst ziet. Hoe wil ze morgen verder? Wat heeft ze daarvoor nodig aan faciliteiten, hulpmiddelen en medewerkers? Waar wil ze prioriteit aan geven? Soms wordt dit versimpeld tot de keuze tussen stenen-of-pastoraat. Dat klinkt goed, maar: vergeten we dan niet de viering van de eredienst als hart van de geloofsgemeenschap, die hoe dan ook een ‘passende locatie’ vraagt?
Een kerkgebouw niet als zomaar een stapel stenen, maar zogezegd bezielde stenen. Of anders: stenen in het bezield verband van eredienst, diaconaat en pastoraat. Of weer anders: het verband van leren-vieren-dienen. Kortom: het gaat over de keuzes die een geloofsgemeenschap in het heden maakt. Wellicht gebaseerd op het verleden en duidelijk gericht op de toekomst. Dat vraagt om zorgvuldige afstemming van visies en wensen, gevoelens en verlangens, oog voor de jeugd, oor voor de ouderen en noem maar op. Verkeerd uitgevoerde kerksluitingen blijken volgens deskundigen naast seksueel misbruik, de tweede oorzaak van kerkverlating. Niet omdat mensen nu eenmaal tegen verandering zijn, maar omdat zorgvuldigheid met voeten wordt getreden en mensen op hun hart getrapt.

De markt

Hoewel veel oudere kerkgebouwen aan een markt staan, hebben kerkleden doorgaans weinig verstand van de (vastgoed)markt. Wat is de handels- of marktwaarde van een kerkgebouw? Als je met hart en ziel van een gebouw houdt, kan die liefde blind maken. Op die markt van vastgoed wordt het spel bepaald door vraag en aanbod. Anders gezegd: welke mogelijkheden heeft een kerkgebouw voor ander gebruik dan het godsdienstige? Of misschien nog radicaler: welke waarde heeft de grond zonder dat gebouw? Een geloofsgemeenschap kan honderd keer kiezen om gebouw X te verkopen, als er geen koper op de markt is, zal dat niet lukken. Verder is zeker niet elk gebouw zomaar geschikt te maken voor een ander gebruik. Deskundige begeleiding is ook hier van groot belang, en die heeft weer een andere toonsoort dan de deskundige begeleiding van het interne proces binnen de geloofsgemeenschap.

De overheid

In eerste instantie lijkt dat wellicht een vreemde eend in de bijt. We hebben immers ‘de scheiding van kerk en staat’.  Toch ligt het niet zo simpel. In Nederland heeft grond een ‘bestemming’ die is vastgelegd door de overheid in een bestemmingsplan waar je je aan moet houden.  Voor wijziging daarvan heb je de overheid nodig, bijvoorbeeld om de bestemming van kerkelijke gronden te wijzigen in de bestemming wonen. Daarnaast kunnen gebouwen de status hebben van een gemeentelijk of rijksmonument; ook daar spreekt de overheid mee. Een nieuwe ontwikkeling is het begrip kerkenvisie, waar de overheid samen met de kerken de visie op kerkgebouwen in de burgerlijke gemeente ontwikkelt.

Tot slot

‘Wie bezit vermeerdert, vermeerdert smart’, in een variatie op Prediker uit de Bijbelse tijd. Het bezit van een kerkgebouw hoeft gelukkig niet altijd smart te geven, het vraagt wel steeds zorg en aandacht. Ook als het kerkgebouw niet langer als thuisbasis van een geloofsgemeenschap gebruikt kan worden. Een integrale aanpak van zorgvuldigheid binnen de geloofsgemeenschap, een goede afstemming op de markt en tijdig overleg met de overheid kan veel onnodige ellende voorkomen en hopelijk een nieuwe toekomst ontsluiten. Waarvoor dan dankbaarheid…

Cor Schaap