Het was een korte maar rake opmerking in het interview met Dr. Jacobine Gelderloos in Woord & Weg van juni 2019. Gelderloos promoveerde op het onderwerp Dorpskerken en is nu projectleider daarvan. In een verhaal over ‘haar’ Dorpskerkenbeweging binnen de PKN  verwoordde ze een gevoel dat vaak wat onbenoemd blijft bij kerksluitingen of de overdracht van kerken aan een bepaalde Stichting.  In dit geval betrof het zelfs de Stichting Oude Groninger Kerken, die toch een naam heeft hoog te houden.

Sporen van God

Gelderloos krijgt van interviewer Kees Posthumus de vraag : “Woont God nog in het dorp als de kerk haar deuren sluit?” Zij antwoordt: “Ja en nee. Ik was bij de overdracht van een kerk aan de Stichting Oude Groninger Kerken. Feitelijk veranderde weinig. De gemeente huurt nu op zondag het gebouw voor haar dienst. De toon was: we geven de kerk terug aan het dorp. Terwijl die gemeente zo haar best had gedaan om het dorp bij de kerk te betrekken. Benadrukt werd de cultuurhistorische waarde van het gebouw. Alsof de religieuze geschiedenis daar geen inherent deel van uitmaakt. Het voelde voor mij toch alsof God buiten de deur was gezet. Aan de andere kant: in individuele bewoners leven kerk en religiositeit door. De momenten waarop je dat als dorp samen beleeft, worden schaars. Maar ze verdwijnen niet helemaal, er blijven sporen van God.”

Hautaine toon

In haar antwoord raakte mij in de eerste plaats de kritiek op de bij vlagen wat hautaine toon van sommige tegenwoordige liefhebbers van kerkgebouwen. Soms lijkt het er inderdaad op dat men in de liefde voor het ‘o-zo-leuke kerkje’ de gelovigen  – die er jarenlang met hart en ziel aan gewerkt hebben – simpel weg negeert of doodknuffelt. Vooral de liefhebbers die eerder nooit iets met ‘de kerk’ hadden lijken daar een handje van te hebben. In onze verlichte tijden nemen zij het roer over van die zielige gelovigen die er – nog!- zijn. God wordt buiten de deuren gezet, uit wat eens Zijn Huis was. Een beetje meer respect en begrip zou veel onnodig leed bij kerksluitingen voorkomen.

Respect

Respect lijkt me ook relevant bij de ontwikkeling van kerkenvisies zoals die nu her en der worden opgestart. Ergens las ik een spanning tussen de kerkelijke en museale functie van het kerkgebouw, en tegelijkertijd een appél om met name de toeristische functie te ontwikkelen. En, o ja, de eigenaar van het gebouw niet uit het oog te verliezen, ook die heeft belangen.

Voetbalstadia

Onlangs sprak ik iemand die mij vroeg of het een oplossing zou zijn als de burgerlijke overheid bepaalde kerkgebouwen zou aankopen, zoals wel met voetbalstadia wordt gedaan, van clubs die in moeilijkheden verkeren. Een revolutionaire gedachte, die mij wel op het spoor zette van een wezenlijk verschil in het huidige overheidsbeleid. Voetbalclubs mogen juist doorspelen, ten aanzien van kerkgebouwen lijkt de overheid juist eerder naar het kerkelijke eindsignaal te streven.

Eenzaamheid

Een tweede aspect uit het antwoord van Gelderloos dat mij trof, was de positie van de individuele gelovigen en de sporen van God die resteren. Ze stelt: “De momenten van het samen beleven als dorp worden schaars.” Het interview gaat daar niet verder op in. Spontaan legde ik een verband  naar een recente studie die ik las over ‘eenzaamheid’ (het laatste taboe in de samenleving aldus onze premier). Eenzaamheid werd daarin onder meer gekoppeld aan het wegvallen van rituelen, waar ik gemakshalve nu even de traditionele gang naar je eigen vertrouwde dorpskerk ook toe reken . Samen delen valt weg en men wordt overgelaten aan zichzelf. Transitiepastoraat zou je ook kunnen benaderen als inzet tegen eenzaamheid. Een groot en erkend maatschappelijk probleem waar ook de overheid zich sterke voor maakt. Liggen hier kansen voor nieuwe samenwerking?  Een boeiend argument dat ook tegen al te vlotte sluitingen van kerkgebouwen pleit. Voor mij een verrassende invalshoek die stof tot verder denken geeft.

Cor Schaap