Het boekje ‘Kerken delen’ dat de Stichting Kerken in Nederland (SKIN), afdeling Rotterdam, op 31 mei 2017 in de Pniëlkerk in Utrecht presenteerde bevat een mooie beschrijving van elf voorbeelden van kerkgebouwen die zijn herbestemd. Na deze beschrijvingen volgen enkele adviezen die men ter harte kan nemen wanneer men zelf aan het avontuur van herbestemming gaat beginnen.
Gemakkelijk
Vanuit het oogpunt van vastgoed horen de herbestemmingen in dit boek in de categorie ‘gemakkelijk’. Al zullen niet veel betrokken dat zo hebben ervaren. Ze zijn gemakkelijk omdat het kerkgebouw zijn functie behoudt, en er dus geen bestemmingswijziging nodig is. Een procedure tot bestemmingswijziging is onzeker, duurt minimaal ongeveer een jaar en brengt diverse vormen van risico met zich mee. Een kerkgebouw dat zijn bestemming behoudt is ook voor de grote kerken het gewenste scenario. Allemaal belangrijke en positieve aspecten.
Herkenbaar
Natuurlijk wás het niet gemakkelijk om deze kerkgebouwen een nieuwe bestemming te geven. De neiging is voorstelbaar om dit te wijten aan culturele verschillen. Het gaat in dit boek over de overdracht van christelijke kerkgebouwen aan broeders en zusters in het geloof, die van elders komen. Daar zit ongetwijfeld een complicerende factor in. Tegelijkertijd zijn de ervaringen die in het boek worden beschreven onverkort van toepassing op alle herbestemmingen van kerkgebouwen en voor Kerkelijk Waardebeheer dus zeer herkenbaar.
Lessons laerned
De ervaringen die in de praktijk zijn opgedaan kunnen gerust ter harte genomen worden door álle kerkelijke bestuurders en leidinggevenden en ik raad u dan ook aan om het boek aan te schaffen. Het is niet dik, het leest gemakkelijk en u steekt er wat van op.
Lessons learned uit ‘Kerken delen’
- Herbestemming van kerken is maatwerk, benader het dan ook op die manier
- Het is een keuze om de kerk als kerk te bewaren.
- De kerk is een plek voor de samenkomst van mensen.
- De kwaliteit van relaties is bepalend.
- Goede communicatie is onontbeerlijk.
- Goede voorbereiding idem.
- De burgerlijke overheid kan een belangrijke positieve rol spelen.
- Tel je zegeningen.
Emoties
Herbestemming van kerkgebouwen blijkt complex. Ten diepste heeft dit te maken met het gegeven dat het om gebouwen gaat die verbonden zijn met geloven, identiteit, traditie, onze voorouders en onze gezamenlijke geschiedenis. Aan kerkgebouwen zitten veel emoties vast en op het moment dat ze niet meer vanzelfsprekend deel dreigen uit te maken van onze omgeving, komen mensen in het geweer. De complexiteit neemt toe doordat nogal wat betrokkenen lijden aan amateurisme en naïviteit. Dáár valt wel wat aan te doen, en dat is dan ook een van de adviezen: laat je begeleiden door een deskundige en schakel die op tijd in.
Kerk-zijn
Kerkelijk Waardebeheer heeft ervaring met de transformatie van kerkgebouwen. De eerste vraag die aan de orde moet komen is: hoe wil men ter plekke kerk-zijn? Dit lijkt logisch, en is dat in de praktijk vaak niet. Vaak is de gedachte dat geloof en kerken uit de mode zijn geraakt, en kerkgebouwen dus hun oorspronkelijke functie zullen verliezen.
Geloven
Verdieping van geloof is een eerste belangrijke stap bij het herbestemmen van kerkgebouwen. In de praktijk wordt deze stap vaak overgeslagen, omdat het een lastige is en omdat betrokkenen bij voorbaat denken te weten hoe de eigen gemeenschap erover denkt. Dit is verrassend vaak een misvatting. Na de verdieping volgt de bezinning. Hoe kan datgene dat voor kerken waardevol is in de praktijk gebracht worden? Door andere dingen te doen, of door dingen anders te doen, of allebei? Wanneer een geloofsgemeenschap echt in staat is om het eigen kerk-zijn te definiëren, volgen de conclusies ten aanzien van de gebouwen vanzelf.
Onmacht
Het verweesde kerkgebouw is namelijk niet zozeer een vraagstuk van vastgoed, maar een uiting van onmacht om er een levende en liefdevolle omgang mee te realiseren. Dat heeft te maken met tijdgeest, met historie, met maatschappelijke ontwikkelingen, uiteraard. De grote vraag is: leggen wij ons daarbij neer, of pakken wij de handschoen op en blazen nieuw leven in deze gebouwen?
Vertrouwen
Wat dat betreft kunnen de traditionele Nederlandse kerken veel leren van onze broeders en zusters in het geloof, die van elders komen. Ook om die reden raad ik aan het boek te lezen. Vertrouwen op God, op elkaar, op een goede toekomst: dat zit allemaal in deze geloofsgemeenschappen die zich een weg zien te banen door de Nederlandse realiteit.
Creativiteit
Dat brengt ons bij de meer materiële aspecten. De bedreiging voor kerkgebouwen is niet alleen een gebrek aan geloof in de eigen boodschap, er is zeker ook sprake van een gebrek aan deskundigheid. Simpele oplossingen leiden in de praktijk tot uitverkoop van gebouwen, waardoor er meer verloren gaat dan verantwoord is. Creativiteit leidt tot onorthodoxe oplossingen, die met hulp van deskundigen realistisch en duurzaam te ontwikkelen zijn. Ook daarvan geeft het boek mooie voorbeelden.
Verstand van kerken
Neen, het herbestemmen van kerkgebouwen is niet gemakkelijk en vraagt echt om kennis van zaken. Ook daar is het zaak de ogen goed open te houden. Niet elke deskundige is dat ook echt, ‘want wie heeft er nou verstand van kerken?’, zoals een notaris zich in het boek afvraagt. Allerlei deskundigen willen graag betrokken worden: kerken verkopen, mooie dingen doen. In de praktijk valt het tegen, is het weerbarstig en staan veel kerken eindeloos lang leeg.
Waar het om gaat
‘Kerken delen’ is een mooie titel voor een inspirerend en illustratief boekje. Niemand zegt dat het gemakkelijk is en dat is ook niet zo erg. Alles van waarde is weerloos en het is goed er grote inspanningen voor te doen. Over de grenzen van achtergrond, taal, cultuur en kleur heen, elkaar de hand reikend. ‘Uiteindelijk gaat het om God, niet om religie: niet de vorm hoort centraal te staan, maar onze Schepper.’ (pagina 33).
