Dat het bij voortgezet religieus gebruik van kerkgebouwen primair om de inhoud gaat, te weten: wát voor activiteiten zien kerken zelf het liefste in hun kerkgebouwen, en minder om het beheer van kerkelijk vastgoed, dringt langzaam door. Toch blijkt het in de uitzending van de RCE, die speciaal hier aan gewijd was, nog ingewikkeld om bij dit thema te blijven. Wie de uitzending heeft gemist kan deze terugkijken.

Kerk als beweging

In de inleidende column van emeritus professor Mees te Velde werd kerk-zijn getypeerd als een beweging van/voor de ziel. Zijn vraag was: wat laat de kerk na bij herbestemming? Duidelijk is nu wel dat het bij kerkgebouwen niet alleen om mensen gaat, maar ook om stenen. Hoe houd je deze twee dingen op een goede manier bij elkaar? Gepleit werd voor kerken als stilteplek. Uiteraard kwam verderop in de uitzending de vraag aan de orde wie dat dan gaat betalen.

Draagvlak

Investeren in draagvlak is ook een thema dat inmiddels breed erkend wordt, zoals ook het maken van heldere keuzes en het gegeven dat lokale kerkbestuurders (vrijwilligers!) overal verstand van moeten hebben. Vroeg beginnen met nadenken, goed communiceren en de omgeving erbij betrekken: allemaal belangrijk. Het klinkt Kerkelijk Waardebeheer als muziek in de oren.

Wensen en ideeën

Aan tafel zaten geen bestuurders van de PKN of de RK Kerk. De bijdragen van de diverse sprekers bleven daardoor in de sfeer van wensen en ideeën. Dat is de fase waar de Nederlandse kerken zich nu in bevinden. De PKN komt binnenkort wel met een opfrissing van de visie over de toekomst van kerkgebouwen, de bestaande is van 2008. De inhoud van het document is nog niet bekend. In de titel komt het woord ‘ruimte’ voor. Dit sloot weer mooi aan bij de wens van een parochiebestuurder: geef ons meer ruimte om het kerk-zijn lokaal in te vullen.

Beperkingen katholieke kerkgebouwen

De secretaris van de bisschop van Den Bosch wees op het internationale karakter van de RK Kerk, die beperkend is als het gaat om nevengebruik van katholieke kerkgebouwen. Nu is dat in die zin te nuanceren dat katholieke kerkgebouwen wereldwijd op heel veel verschillende manieren worden gebruikt. Daarnaast heeft de Hl. Stoel zelf een visie op nevenbestemming ontvouwd die ruimer is dan de in Nederland doorgaans beleden opvatting. Samenvatting richtlijnen uit Rome van 2018.

Ruimte voor het heilige

De Paus pleit voor open kerkgebouwen waar veel activiteiten plaatsvinden. Wat men per se niet wil is een vermenging van het sacrale met het wereldse. De oplossing van een fysieke scheiding hoort bij de mogelijkheden. Daarmee zijn we terug bij een concept van lang geleden: een ‘heilige’ ruimte (het priesterkoor) afgescheiden door een hekwerk en de gelovigen daar weer achter. Nu niet exact in die vorm, maar wel: enige scheiding aanbrengen in ruimtes en ook de katholieke kerk kan zich flexibel  aan tijd en plaats aanpassen.

Keuzes maken

Het pleidooi van de secretaris uit Den Bosch om nu eerst te komen tot een lijst van kerkgebouwen die we willen houden, om ons daar vervolgens met z’n allen op te focussen, leidt weer tot de beginvraag: waarvoor gaat de kerk deze gebouwen gebruiken?  Zo zijn we weer terug bij het begin. Een lijst van kerkgebouwen die we met z’n allen willen behouden is er op zich al. Dat zijn namelijk de aangewezen monumenten. Is dat ook hoe kerken het zelf zien? Vallen alle niet monumentale kerkgebouwen, die vaak heel levendig en goed hun rol voor een geloofsgemeenschap vervullen, voortaan buiten de boot?

Terug naar de tekentafel

Hoe dan ook blijft na deze uitzending van de RCE wel hangen dat het belangrijk is dat kerken zelf een visie op het gebruik van hun kerkgebouwen formuleren. Niet ná herbestemming, want daar weten anderen wel raad mee, maar in de oorspronkelijke bestemming. Dat is nodig, willen we met z’n allen nog voldoende kerkgebouwen overhouden waar religiositeit de hoofdmoot van gebruik is.